Περί Ιστορίας

Walter Benjamin
Πάνω στην έννοια της ιστορίας
Θέσεις για τη φιλοσοφία της ιστορίας 
Θέση IX

«Υπάρχει ένας πίνακας του Klee με το όνομα Angelυs Novus. Απεικονίζεται εκεί ένας άγγελος που φαίνεται έτοιμος να απομακρυνθεί από κάτι όπου μένει προσηλωμένο το βλέμμα του. Τα μάτια του είναι διάπλατα ανοιχτά, το στόμα του ανοιχτό και οι φτερούγες του τεντωμένες. Έτσι ακριβώς πρέπει να είναι και ο άγγελος της ιστορίας. Το πρόσωπό του είναι στραμμένο προς το παρελθόν. Όπου εμείς βλέπουμε μια αλυσίδα γεγονότων, αυτός  βλέπει μία μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα εκσφενδονίζει μπροστά στα πόδια του. Θα ήθελε να σταματήσει για μια στιγμή, να ξυπνήσει τους νεκρούς και να στήσει ξανά τα χαλάσματα. Μια θύελλα σηκώνεται όμως από τη μεριά του Παράδεισου αδράχνοντας τις φτερούγες του και είναι τόσο δυνατή που δεν μπορεί πια ο άγγελος να τις κλείσει. Η θύελλα τον ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο η πλάτη του είναι στραμμένη, ενώ ο σωρός από τα ερείπια φθάνει μπροστά του ως τον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο, είναι αυτή η θύελλα.»

Ιστορία=Καθρέφτης της κοινωνίας και μήτρα της συλλογικής συνείδησης

Ιστορία>Ιδεολογική φόρτιση, διακύβευση κοινωνικής συνοχής ή/και συναίνεσης και πολιτικών ισορροπιών

Άρα, ιδιαιτερότητα διδασκαλίας Ιστορίας, αφού δια μέσου αυτής αποκάλυψη οπτικής γωνίας πρόσληψης του παρελθόντος, δράσεων επί του παρόντος και σκοπιμοτήτων για το μέλλον

Ζητήματα σχέσεων ανάμεσα σε βίωμα, μνήμη, Ιστορία – βίωμα, μνήμη>αίσθημα ανήκειν, αλλά και αφορμές για διχασμούς – Ιστορία: στοχασμός, αναστοχασμός, θεωρία, μεταθεωρία – διαλεκτική του ορθού λόγου με επιδίωξη τη σύνθεση και την υπέρβαση σε κοινωνίες πλουραλιστικές, ανοιχτές, όπου και η επιτήρηση της εξουσίας μακρινή, διακριτική, σχετική

Επιπλέον: ανίχνευση θέσης Ιστορίας σε χ κοινωνία, προϋποθέτει καταγραφή θέσης Ιστορίας σε εκπαιδευτική διαδικασία, δεδομένου ότι όλοι οι τομείς της ανθρώπινης ζωής επιδέχονται ιστορική ανάλυση, καθώς: Ιστορία=«Το θεωρείο της ανθρώπινης ζωής» (Comenius) αλλά και «το σφαγείο των λαών (Χέγκελ).

Ρόλος εκπαιδευτικού=διαμεσολάβηση για την κριτική πρόσληψη και την ορθολογική αλλά με όρους ενσυναίσθησης και ανοχής του παρελθόντος#εργαλειοποίηση Ιστορίας και παρελθόντος/απελευθέρωση παρελθόντος, απελευθέρωση υποκειμένου

Στόχοι επιστημονικοί – γνωστικοί: στέρεη γνώση βασικών ιστορικών γεγονότων, φαινομένων και αλληλουχιών, ένταξη ιστορικής διαδικασίας σε σαφές χωροχρονικό πλαίσιο, κατοχή βασικών εννοιών – κλειδιών της ιστορικής επιστήμης, εκφορά κριτικού λόγου και πνευματική διαθεσιμότητα αποδόμησης του ιστορικού συνεχούς, ανάδυσης των όποιων ρωγμών και ασυνεχειών

Στόχοι δεξιότητες, όπως ανάλυση, σύνθεση, αφαίρεση, αναγωγή, διατύπωση ορθολογικών κρίσεων, ανοχή, ενσυναίσθηση – «ιστορική αισθαντικότα» (Σικελιανός)

Νέες μεθοδολογικές προσεγγίσεις στον αντίποδα του ακαδημαϊσμού και του διδακτικού καθωσπρεπισμού, βλ. έμφαση στη βιωματικότητα, την ανακαλυπτικότητα, την ενδεχομενικότητα, δηλ. εισαγωγή ενός συγκινησιακού περιεχομένου με όρους αμφισβήτηση ενός άκαμπτου εξορθολογισμού με στόχο την εμπλοκή του υποκειμένου (εκπαιδευτικός, μαθητής, μαθήτρια) στον αντίποδα θετικισμού αλλά και μεταμοντερνισμού. Ίσως, έτσι: Ιστορία, επανανακάλυψη της σημαντικής της στη συγκρότηση των ατομικών και συλλογικών ταυτοτήτων και την επαναθεμελίωση της σχέσης υποκειμένου – ιστορικού γίγνεσθαι.

Αλλά: διδασκαλία Ιστορίας με ποιο γνωστικό περιεχόμενο; Διδασκαλία εθνικών ιστοριών και ευρωπαϊκού πολιτισμού ως ανωτάτου εξελικτικού σταδίου; Και η ιστορία των άλλων; Και ποιοι είναι οι άλλοι; Ανάγκη εισαγωγής νέων αναλυτικών κατηγοριών, όπως φύλο, φυλή, τάξη κλπ. (βλ. analles, πολιτισμικές σπουδές κα.: διασύνδεση Ιστορίας με άλλες Κοινωνικές Επιστήμες, διεπιστημονικότητα)/Επίσης: «Η ιστορία, επιστήμη του παρελθόντος και επιστήμη του μέλλοντος (L. Febre) – προσαρμογή διδασκαλίας σε δυνατότητες και ανάγκες μαθητών  για συναισθηματική και γνωστική τους ανάπτυξη, καθώς και ένταξή τους στον σύγχρονο κόσμο/Ζητούμενο: η διαμόρφωση ενεργών πολιτών – ενεργός συμμετοχή στη συλλογική ζωή μα αίσθημα ατομικής ευθύνης, αλληλεγγύη προς άλλους ανθρώπους, λαούς και πολιτισμούς, εθνική και οικουμενική πολιτική συνείδηση, δημοκρατική συνείδηση δικαιωμάτων και υποχρώσεων, διαμόρφωση προσωπικού αξιακού συστήματος/Ιστορία=μέσο μεταβίβασης πολιτιστικής κληρονομιάς ανθρωπότητας (δομή και εξέλιξη ανθρωπίνων κοινωνιών, πολλαπλότητα και πολυμορφία τρόπων ζωής στο χώρο και το χρόνο αλλά και ενιαιότητα ανθρώπινης υπόστασης, σημασία επιστημονικής – τεχνολογικής προόδου και τέχνης σε εξέλιξη ανθρωπότητας/Ενίσχυση αισθήματος ανήκειν και συλλογικών ταυτοτήτων, εθνική, ευρωπαϊκή, διεθνική ταυτότητα – διαλεκτική πατριωτισμού και κοσμοπολιτισμού/Βεβαίως: διδασκαλία#φρονηματισμός – αντιθέτως: έμφαση σε γνωστικές δομές επιτρέπουσες την ανάλυση και την κριτική δια της θεμελίωσης της μεταγνώσης και της αναστοχαστικότητας, βλ. σχολείο: διαμόρφωση σκεπτόμενων ανθρώπωνικανών να επανεξετάζουν τις νοητικές (τους) κατασκευές για το παρελθόν με όρους μεταθεωρητικούς (Mattozi).

Σύγχρονες κοινωνίες: ετερογένεια τρόπων ζωής και σκέψης>γνωστικός και αξιακός πλουραλισμός=όχι μόνο ή κυρίως δέον αλλά «κοινωνικό γεγονός» (Durkheim) υφιστάμενο ανεξάρτητα από υποκείμενα και επιμέρους θελήσεις τους. Έτσι, ποικιλία προοπτικών πρόσληψης κόσμου και ιστορίας/Μοντέρνα συνείδηση: πολυγλωσσία και πολυμορφία, συνδιαλλαγή με έναν πλουραλισμό αξιολογικών οπτικών/Αξιολογική απελευθέρωση λοιπόν και σχετικισμός; Όχι! Καταρχάς, αποδοχή του ότι δεν είμαστε το κέντρο του κόσμου, δηλ. σχετικοποίηση όχι του κόσμου αλλά του εαυτού μας/Υπέρβαση εργαλειακότητας, δηλ γνώση=όχι μέσο για κυριαρχία αλλά τρόπος μύησης στην περιπέτεια της ανθρώπινης κατάστασης. Δηλ. γνώση=αξία καθαυτή, άρα: συνείδηση ιστορικής αλλαγής/Και κυρίως: ο διδάσκων και ο διδασκόμενος Ιστορία δεν είναι αδρανές υλικό αλλά και διαμορφωτής τώρα της Ιστορίας του παρόντος που ταυτόχρονα μπορεί να μεταβαίνει στο «αλλού» είτε αυτό είναι το ιστορικό παρελθόν είτε το ιστορικό μέλλον.

(Με ατελείωτη αγάπη προς τη δασκάλα μου, κυρία Βασω Καρατζά, που μου έμαθε να κολυμπώ άφοβα στα νερά της Ιστορίας χωρίς χωροχρονικές αλλά μόνο με αξιακές δεσμεύσεις!)